Chyawanaprash – najsłynniejszy ajurwedyjski suplement diety – skład, właściwości, dawkowanie.
Chyawanaprash jest rasajana czyli „odmładzający”: opóźnia procesy starzenia, jednocześnie poprawiając witalność, dodając wigoru, pobudzając układ immunologiczny, pomagając utrzymać naturalną homeostazę organizmu. Balansuje trzy dosze, chociaż doszę pitta najmniej. Polecany wszystkim – w tym starcom i dzieciom już od drugiego roku życia (aczkolwiek oczywiście w mniejszych dawkach).
Wzmacnia trawienie, poprawia wydalanie (zapobiega zaparciom) i pozbywanie się toksyn z organizmu, wspiera więc wątrobę, wspiera układ oddechowy i zapobiega jego chorobom, pomocny jest przy kaszlu, przeziębieniu, przy problemach z oddychaniem, przy astmie, wzmacnia głos, poprawia pamięć i koncentrację, ma zbawienny wpływ na układ nerwowy, działa uspokajająco i antydepresyjnie, poprawia jakość snu, pobudza krążenie krwi, wzmacnia serce i zapobiega jego chorobom, poprawia wchłanianie wapnia, co oczywiście jest dobre dla kości, poprawia wygląd skóry, pomaga w zwalczaniu bakteryjnych infekcji skóry, podnosi libido i poprawia płodność, reguluje menstruację… Co czyni chyawanprash tak wszechstronnym? Oczywiście składniki, ale również sposób przygotowania.
Ziołowe dżemy ajurwedyjskie.
Chawanprash to mieszanka ziołowa, ale w bardzo specyficznej formule – jest to tzw. avaleha czyli mieszanka ziołowa w postaci dżemu/galaretki. To forma preparatu ziołowego absolutnie unikalna, chyba w żadnym innym systemie medycznym na świecie nie stosuje się takiej lub chociażby podobnej metody przetwarzania ziół. Avaleha występują pod różnymi nazwami i określeniami, np. Modaka, Guda, Khanda, Leha, Lehyam, itp.
Podstawowe składniki dżemu ziołowego:
- zioła w postaci płynnej, np. wywar/odwar lub sok wyciśnięty z ziół/owoców
- zioła sproszkowane
- cukier palmowy
- ghee (masło klarowane) lub olej sezamowy (lub oba te tłuszcze)
- miód
Ogólnie i z grubsza temat przygotowania avaleha ujmując: najpierw zioła w formie płynnej gotuje się z cukrem tak długo, aż pozostanie jedna czwarta płynu. Powstaje w ten sposób tzw. phanita, której konsystencję sprawdza się nabierając ją pomiędzy palec wskazujący i kciuk – powinna się „ciągnąć”. Jeśli tak właśnie jest, zestawia się phanita z ognia i dodaje do mikstury sproszkowanych ziół oraz ghee/oleju sezamowego, nieustannie mieszając. Po ochłodzeniu mieszanki dodaje się miód.
Termin przydatności do spożycia takiego medykamentu wynosi około rok.
Ajurwedyjskich ziołowych dżemów jest dość sporo, przejrzałam około 30 receptur zgromadzonych w oficjalnej farmakopei hinduskiej, a to tylko mała ich część – o dziwo ten sposób przygotowywania ziołowych formulacji leczniczych, mimo iż czasochłonny i specyficzny, nie jest w ajurwedzie niszowy 🙂
Chyawanaprash – receptura.
Chyawanprash jest bardzo popularnym w Indiach suplementem diety, roczne zyski z jego sprzedaży idą w dziesiątki milionów dolarów, jest wielu jego producentów i każdy wypuszcza na rynek swoją wersję, różniącą się od preparatu firm konkurencyjnych składem ziół, ilością cukru, dodatkami smakowymi, itp. Zwróć też uwagę na fakt, iż wielu producentów stosuje również konserwanty w celu przedłużenia terminu przydatności do spożycia, np. firma Dabur, której chyawanprash jest chyba najbardziej dostępny w Polsce, stosuje w tym celu sorbinian potasu. Chociaż hmm, akurat ten konserwant jest dopuszczony do użytku w kosmetykach naturalnych, i sama go używam do konserwowania tych mojej produkcji kosmetyków, które nie mają fazy tłuszczowej…
Z dostępnych w Polsce chyavanprash polecić mogę firmy Jiva Ayurveda, dostępny np. tutaj
Najstarsza udokumentowana receptura wskazana jest w Charaka Samhita Chikitsa Sthana, roz. 1 Rasayana.
Podstawowy składnik chyawanprash to amla (Emblica officinalis), a pozostałe zioła wykorzystywane w mieszance to:
- Adhatoda vasica – adusa/vasaka
- Aegle marmelos – bilva/bel, kleiszcze smakowite/klejowiec jadalny
- Aquilaria agallocha – agar
- Aambusa arundinacea – vanshlochan, bambus trzcinowaty
- Boerhaavia diffusa – punarnava
- Cinnamomum tamala – tamalpatra/tejpatra, cynamonowiec tamala z rodziny wawrzynowatych
- Cinnamomum zeylanicum – twak/dalchini, cynamonowiec cejloński
- Curcuma zedoaria – kachur/sathi kehora, ostryż cytwarowy/kurkuma plamista
- Cyperus rotundus – nagarmotha/motha/mustak, cibora orzechowa
- Elettaria cardamomum – elaichi, kardamon malabryjski
- Gmelina arborea – gambhari/khambhari
- Inula racemosa – pushkarmool/pohkarmol
- Leptadenia reticulata – jivanti
- Martynia diandra – kaknasa/kakakshi,
- Mesua ferrea – nagkesar
- Nelumbium speciosum – kanwal/neelkamal, lotos
- Oroxylum indicum – arlu, sona patha
- Phaseolus trilobus – mudgaparni/van-mug/mataki
- Phyllanthus niruri – bhumyaamalaki, chanca piedra
- Piper longum – pippali, pieprz długi
- Pistacia integerrima – kakdashingi,
- Premna integrifolia – agnimantha/arni
- Pterocarpus santalinus – lal chandan, czerwone drzewo sandałowe
- Sida cordifolia – bala
- Solanum indicum – brihati/bari kateri – psianka
- Solanum xanthocarpum – kantakari/chhoti kateri
- Stereospermum suaveolens – parul/patla/patha
- Teramnus labialis – mashparni/van – udadh
- Terminaria chebula – haritaki
- Tinospora cordifolia – guduchi
- Tribulus terrestris – gokhru/gokshura, buzdyganek naziemny
- Uraria picta – prishniparni
- Vitis vinifera – draksha/munnaka, winorośl właściwa
Skład doprawdy imponujący. Z tych wszystkich ziół robi się najpierw odwar, w którym gotuje się całe owoce amla, zawinięte w kawałek materiału zawieszony na patyku opartym o brzegi naczynia, tak że owoce zanurzają się w odwarze. Wg Charaka Samhita na około 13 litrów wody używa się 500 owoców. To wszystko razem się gotuje, następnie wyjmuje z odwaru owoce amla, pozbawia się je pestek oraz podsmaża na ghee i oleju sezamowym aż do momentu gdy nabiorą koloru czerwonego. Kolejnym etapem przygotowywania chyawanprash jest ugotowanie podsmażonych owoców amla w tym samym co poprzednio, przecedzonym odwarze ziołowymm wraz z cukrem palmowym (2 kg). W miarę gotowania mikstura gęstnieje. Po odstawieniu z ognia dodaje się sproszkowanych ziół twak, ela, patra, nagakeshara, a po ochłodzeniu mikstury – miód.
Czasem skład chyawanprash wzbogaca się również ajurwedyjskimi preparatami typu bhasma, np. abhrak bhasma (na bazie miki), shukti basma (z małży perłopławów), shring bhasma (z poroża jelenia). O bhasma co nieco wspomniałam już w tekście poświęconym minerałom
Amla to świetne źródło witaminy C. Co ciekawe witamina C generalnie jest mało odporna na wysokie temperatury, ale akurat przy tym sposobie obróbki nie idzie „w kosmos”. Cóż, mądrość ajurwedy…
Dawkowanie i sposób spożycia chyawanprash.
Chyawanaprash powinna być spożywana z mlekiem, najlepiej rano, przed śniadaniem. Dlaczego z mlekiem? otóż, mieszanka ta jest mocno rozgrzewająca, więc aby ten efekt zrównoważyć, ajurweda poleca spożycie ziół z mlekiem, które ma naturę wychładzającą. Zjadamy dawkę, po czym popijamy mlekiem, które powinno być raczej letnie, o temperaturze pokojowej. Dlaczego nie zimne mleko? Ponieważ zimne napoje gaszą nasz ogień trawienny, zakłócają trawienie.
Dopuszczalna dawka dzienna chyawanprash zawsze jest oczywiście określona przez producenta na opakowaniu suplementu, zazwyczaj jest to od 12 do 28 gramów (1-2 łyżeczki) wraz ze 100 – 250 ml mleka, jeden lub dwa razy dziennie. Jednak pamiętaj, żę chyawanprash jest ciężkostrawny, zatem stopniowo należy przyzwyczajać organizm zaczynając od niedużych dawek. Jeśli masz problem z trawieniem/przyswajaniem przed rozpoczęciem przyjmowania chyawanprash należałoby przeprowadzić detoks organizmu.
A przez jak długi okres czasu można suplementować się chyawanprash? Otóż, bez ograniczeń, przez wiele lat bez przerwy. Jeśli jednak z jakichkolwiek względów Tobie to nie odpowiada, możesz również spożywać go okresowo, sezonowo, np. przed sezonem na przeziębienia; w takiej sytuacji wszystko zależy od tego, w jakim celu chcesz chyawanprash używać – jakie słabe elementy swojego organizmu chcesz wspomóc.
Dzień dobry 🙂
A czy są jakieś przeciwwskazania do stosowania Chyawanaprash z lekami? Mój mąż miał zawał serca, ma dopiero 43 lata i chcę naturalnie wzmocnić Jego organizm. Jestem pewna, że jak zapytam kardiologa to nie będzie miał pojęcia, że takie coś w ogóle istnieje :/
Będę przeogromnie wdzięczna za odpowiedź 🙂
Nie jestem lekarzem ajurwedyjskim, ale… chyawanprash to suplement diety, a nie lek, i z tego co się orientuję choroby serca są wskazaniem dla przyjmowania chyawanprash
Tak właśnie podpowiada mi serce 🙂 ale tak jak Pani pisała, chyba tylko do kupienia przez Amazon (jeszcze tam niczego nie kupowałam :)) bo na polskich stronach tylko z firm, których Pani nie poleca.
Bardzo serdecznie dziękuję za Pani opinię 🙂
Wszystkiego dobrego życzę 🙂
Witam serdecznie, zbieram informacje do publikacji na temat długotrwałych korzyści z regularnego stosowania Chyawanaprash. Jeśli Pani lub któryś z czytelników lub czytelniczek bloga stosował go dłużej to chętnie poznam Państwa opinie.
Pozdrawiam – Łukasz
Dzień dobry, czy Chyawanaprash mozna jeść bezpośrednio przed głównym posiłkiem tj. obiadem aby pobudzić ogień trawienia? Dziekuję za odpowiedz i pozdrawiam.
nie, chyavanprashu nie spożywa się jako pobudzacza trawienia. Owszem, wspiera metabolizm ale głównie poprzez swoje działanie detoksykujące
Dzień dobry,
jeżeli chyavanprash ma działanie detoksykujące, to dlaczego zaleca Pani odtoksycznienie organizmu przed jego przyjmowaniem?
Ja używam tego dżemu już długi czas, zawsze na pusty żołądek, zawsze rano i nigdy z mlekiem, tak dawno dawno temu polecił mi człowiek, który interesował się bardzo i zajmował ajurwedą, uwierzyłam mu i tak zostało.
pozdrawiam i dziękuję za ciekawy artykuł.
dziękuję za komentarz 🙂 tak jak napisałam w artykule – chyavanprash jest formułą ciężkostrawną, więc jeżeli ktoś ma problem z układem trawiennym nie będzie w stanie przyswoić składników aktywnych z chavanprash. Wtedy albo jakiś detoks, który poprawi przyswajanie, albo zamiast chyavanprash zastosować samą amla, np. w postaci soku. Efekt oczywiście nie będzie identyczny, ale amla jest podstawowym składnikiem chyavanprash, i w formie soku czy proszku będzie łatwiej strawna i organizm przynajmniej z niej skorzysta.
dlaczego z mlekiem? o tym też wspomniałam w tekście. Można i bez, ale trzeba obserwować reakcję organizmu.
I proszę raz na jakiś czas zrobić przerwę od chyavanprash 😉
Pozdrawiam!
Dziendobry,czy mozna stosowac Dabur z lekami na depresje.
Chyawanprash tak, ale nie firmy Dabur. Tej nie polecam. Gdy powstawał ten tekst w Polsce nie było wyboru, teraz już na szczęście jest chyawanprash innych producentów, o wiele lepszej jakości